towarzysz

Inherited from Proto-Slavic *tovariščь. First attested in 1391.

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /tɔvar̝iʃ/
• IPA^(key): (15^th CE) /tɔvar̝iʃ/

towarzysz m ? (female equivalent towarzyszka, related adjective towarzyski)

1. companion, friend, comrade (someone who stays with whom in one place, a. situation, participant in joint work, action or play)
   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 44, 9:

     Pomazal cze bog... oleiem wesela nad towarzisze twe (prae consortibus tuis)

     [Pomazał cie Bog... olejem wiesiela nad towarzysze twe (prae consortibus tuis)]

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 31r:

     Complex […] id est in malo consentiens thovąrzysch

     [Complex […] id est in malo consentiens towarzysz]

2. lay judge
   • 1972 [15th century], Józef Reczek, Wacław Twardzik, editors, Najstarsze staropolskie tłumaczenie ortyli magdeburskich wg rkpsu nr 50, pages 34, 1:

     Czy (sc. radźcy) wstąpyly y szebraly szye szwymy (leg. z swymi) towarzyszmy (cum... consodalibus) na wyethnyczą

     [Ci (sc. radźcy) wstąpili i zebrali sie z swymi towarzyszmi (cum... consodalibus) na wietnicę]

3. journeyman
   • 1959 [1491], “Teksty polskie z końca XV w.”, in Rafał Leszczyński, editor, Rozprawy Komisji Językowej, volume VII, page 56:

     Iakosz tho thowarzisze rzemyesla *craweyczkiego... proszily mystrzow swoich..., aby yem mystrzowye racziliby... dopvsczicz, aby yem ych rzemyesla thowarzissom pvske zyczicz

     [Jakoż to towarzysze rzemiesła krawieckiego... prosili mistrzow swoich..., aby jem mistrzowie raczyliby... dopuścić, aby jem ich rzemiesła towarzyszom puszkę życzyć]

   • 1858 [c. 1408], Wojciech Szurkowski z Ponieca, “Wyroki sądów miejskich czyli ortyle [Urban court rulings i.e. "Ortyls"]”, in Wacław Aleksander Maciejowski, editor, Historia prawodawstw słowiańskich [History of Slavic lawmaking], volume 6, Poniec, page 59:

     Dwa thowarzysza albo zaky vczona (duo scolares) przy dworze darowal yeden drugyego sz dobrey wolyey

     [Dwa towarzysza albo żaki uczona (duo scolares) przy dworze, darował jeden drugiego z dobrej wolej]

4. subordinate; helper; accomplice
   • 1959 [1391], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 254, Poznań:

     Jaco to czso cantorovemu thouarzisseui pobrano rzeczi, tich Potrassz *vziteka ne ma

     [Jako to cso kantorowemu towarzyszewi pobrano rzeczy, tych Piotrsaz użyt[e]ka nie ma]

   1. foot soldier accompanying mounted knights
      • 1893 [1497], Konstanty Górski, editor, Historia piechoty polskiej‎, page 208:

        Woczyech sz Pyaszkv w kopynyczey szbroy bez barthv. Item thowarzysz yego Myklasch pawesznyk

        [Wociech z Piasku w kopiniczej (a. kopijniczej) zbroi bez bartu. Item towarzysz jego Miklasz paweźnik]

• Polish: towarzysz
• Silesian: tŏwarzisz

• Boryś, Wiesław (2005) “towarzysz”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “towarzysz”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• B. Sieradzka-Baziur, editor (2011–2015), “towarzysz”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “towarzysz”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

Inherited from Old Polish towarzysz. Sense 2 is a semantic loan from Russian това́рищ (továrišč).

• IPA^(key): /tɔˈva.ʐɨʂ/
• (Middle Polish) IPA^(key): /tɔˈva.ʐɨʂ/, /tɔˈva.r̝ɨʂ/

• Audio

  (file)

• Rhymes: -aʐɨʂ
• Syllabification: to‧wa‧rzysz

towarzysz m pers (female equivalent towarzyszka, abbreviation tow.)

1. companion (someone present with another person)

   Synonyms: druh, kompan, współtowarzysz

2. (communism) comrade (member of the socialist or communist party)
3. companion (object frequently with a person or activity)
4. companion (something inextricably linked with something else)

   Synonym: współtowarzysz

5. (obsolete, historical) nobleman that enlists to the hussars or under an armored banner with his own post
6. (obsolete) journeyman

   Synonym: czeladnik

7. (obsolete, hunting) stag beginning to rut driven out of the herd by a more dominant stag

According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), towarzysz is one of the most used words in Polish, appearing 3 times in scientific texts, 30 times in news, 66 times in essays, 18 times in fiction, and 18 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 335 times, making it the 449th most common word in a corpus of 500,000 words.[1]

• towarzysz in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• towarzysz in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “towarzysz”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• “TOWARZYSZ”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 2015 February 21
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “towarzysz”, in Słownik języka polskiego‎
• Aleksander Zdanowicz (1861) “towarzysz”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861‎
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1919), “towarzysz”, in Słownik języka polskiego‎ (in Polish), volume 7, Warsaw, page 88